(راسته بالپولكداران  Lepidoptera)

پروانگان به علت داشتن بالهاي زيبا و رنگارنگ و نشستن روي گلها نظر اكثر مردم را به خود جلب مي كنند. اين حشرات روي دو جفت بال خود پولكهايي دارند كه رنگ آنها براي هر گونه متفاوت است و همين پولكهاي رنگي به سادگي از بالها جدا مي شوند. اشكال بخصوص نقش و نگارهاي روي بال و بدن پروانه ها به شناسايي آنها كمك مي كند. قطعات دهاني پروانه هاي بالغ تغيير شكل فراواني پيدا كرده و معمولاً به شكل فنرساعت پيچ خورده، در زير سر قرار دارد. در وسط لوله پيچ خورده زير سر پروانه مجرايي براي تغذيه آنها از شهد گلها قرار دارد.

پروانگان چشم هاي مركب درشتي دارند ولي گاهي فاقد چشم ساده هستند و يا فقط دو چشم ساده دارند. شاخك آنها به اشكال بسيار متفاوت سنجاقی ، پروش و يا نخ مانند است.

بالپولكداران را به دو زير راسته شب پره ها يا بالپولكداران كوچك microlepidopetra وروزپرکها يا  بالپولكداران بزرگ   macrolepidopetra تقسم كرده اند :

روزپركها (پروانه ها) ، بالهاي بزرگ و رنگي دارند ، روزها از شهد گلها تغذيه مي كنند و هنگام استراحت بر روي گلها بالهايشان را به طور عمود بر پشت بدن قرار مي دهند. بدن روزپرك ها باريك و سنجاق مانند است.

شب پره ها ، بدن چاق يا دوكي شكل دارند و شب ها به دور شمع و چراغ به گردش در مي آيند شب پره ها هنگام استراحت بال را به طور شيرواني روي بدن قرار مي دهند و يا به اطراف بدن مي گسترانند.

پروانه هاي بالغ معمولاً خسارتي وارد نمي كنند و گاهي مفيد هم هستند زيرا در اثر پرواز آنها روي گلها و تغذيه از شهد آنها به عمل گرده افشاني و ميوه دار شدن درختان كمك مي كنند. ولي نوزاد يا لارو آنها از برگ گياهان تغذيه مي كنند يا بين دو لايه رويي و زيري برگ در حين تغذيه تونلهايي به شكل مختلف مي سازند. برخي از لاروها وارد سيب ، به ، انار و ساير ميوه ها و حتي ميوه هاي خشك انباري شده و در اصطلاح آنها را كرمو مي كنند. گاهي لارو پروانه ها وارد ساقه هاي گياهان شده و موجب خشك شدن درختان مي گردند.

لارو بالپولكداران را مي توان به علت داشتن حلقه هاي مشخص ، سه جفت پاي روي مفاصل سينه و پاهاي دروغي روي شكم از ساير لاروها متمايز كرد. پاهاي دروغي زير شكم لارو پروانه ها حلقه مانند است كه داخل آنها قلابهايي براي چسبيدن به سطوح دارد. معمولاً تعداد پاهاي دروغي زير شكم لارو بالپولكداران پنج جفت است كه چهار جفت آن در بندهاي سوم تا ششم شكم و يك جفت در بند دهم قرار دارد.

دهان لاروهاي پروانگان داراي قطعات دهاني جونده است كه براي جويدن و خوردن بكار مي رود و شاخكهاي بسيار كوتاهي دارند كه به سختي ديده مي شود. لارو پروانگان به جاي چشم مركب چند عدسي چشم ساده در دو طرف سر دارند. تعداد زيادي از لاروهاي پروانگان با كمك غده هاي ابريشم ساز مي توانند در هنگام شفيره شدن براي خود پيله بسازند. لارو بالپولكداران خانواده sphingidae در روي بند آخر شكم زائده مهميز مانندي دارند. لاروها پس از خروج از تخم تا هنگام شفيره شدن به منظور يافتن غذا فعال بوده و زياد راه مي روند. لاروهاي رشد كرده ديگر تغذيه نمي كنند و به جستجوي محل مناسبي براي شفيره شدن مي گردند ، به عبارت ديگر پس از چند بار پوست اندازي رشد لاروها كامل شده و براي شفيره شدن آماده مي گردند. محل شفيره شدن لاروها به رفتار و گونه آنها بستگي دارد. بسياري از لاروها در خاك بدون تنيدن پيله به شفيره تبديل مي شوند.

لاروهاي خاكزي براي شفيره شدن خاك هاي مرطوب و شني را كه زهكش خوبي داشته باشد انتخاب مي كنند.

لاروهاي چوبزي خود را به زير پوسته درختان رسانده و در آنجا به شفيره مبدل مي شوند. از آنجاييكه شفيره قادر به دفاع از خود نيست لاروها هنگام تبديل شدن به اين حالت خود را در محل هاي امني كه به سهولت در دسترس نباشند مخفي مي كنند. بسياري از لاروها در داخل خاكه برگها يا مدفوع خود به شكلي كه همرنگ محيط زندگيشان باشد شفيره مي شوند.

غدد مولد تار لاروها در هنگام شفيره شدن كمك زيادي به تهيه پيله مي نمايند. غدد مولد تار لوله اي مانند هستند كه طول آنها در داخل بدن گاهي چندين برابر طول خود لارو است. تارها شبيه به بزاق هستند كه از سوراخ كوچكي از دهان لارو خارج مي شوند. لارو با حركات دائمي سر خود ، رشته تار را در محلي كه براي شفيره شدن انتخاب كرده به شكل اتاقك پيله در مي آورد. در داخل پيله تدريجاً از طول و حركت لارو كاسته شده و آن را به شكل غير فعال شفيره در مي آورد. طول هر كرم ابريشم بيش از 500 متر است. لارو هنگام تنيدن پيله معمولاً يك طرف آن را نازكتر مي سازند تا پس از تبديل شدن به حشره بالغ خروجشان از پيله راحت باشد.

بسياري از شب پره ها براي شفيره شدن پيله درست مي كنند.

غالباً به روز پركها براي شفيره شدن پيله محكمي نمي سازند و فقط شفيره هاي خود را روي گياه با كمربند ابريشمي و ياروي پايه اي مي چسبانند.

غالباً پروانه ها زمستان را به صورت شفيره باقي مي مانند. شفيره در اويل بهار به پروانه مبدل شده از پوسته شفيرگي خارج مي شود. درصورتيكه شفيره داخل پيله باشد پروانه آن با آب دهان خود پيله را سوراخ كرده از پيله خارج مي گردد.

« شرح برخي از خانواده هاي مهم كه آفت گياهان روغني اند »

1-    خانواده pieridae : اين خانواده جزء پروانه هاي روز پرك طبقه بندي مي شوند. پاهاي جلويي آنها رشد زيادي كرده و ناخنهاي دو شاخه اي دارد. رنگ عمومي پروانه ها سفيد يا زرد يا نارنجي است كه لكه هاي تيره مشخصي روي بال دارند. لاروها از برگ كلم ، يونجه و شبدر تغذيه مي كنند و بدن آنها موهاي بسيار ريزي دارد. دو گونه از اين خانواده آفت دانه هاي روغني مي باشند آن دو گونه عبارتند از : سفيده كوچك كلم و سفيده بزرگ كلم.

                                             سفيده بزرگ كلم            pieris   brassica 

                                             ( lep, pieridae )

اين حشره علاوه بر كلم از كلم گل ، شلغم ، كلزا ، ترب ، تربچه و كلم قمري تغذيه مي كنند و فقط رگبرگ را باقي مي گذارد.

شكل شناسي : طول بدن پروانه سفيده بزرگ كلم 20 ميليمتر و عرض آن با بالهاي باز 60 ميليمتر مي باشد. رنگ بدن آن خاكستري و بالها سفيد رنگند. در حشره ماده دو گوشه جلويي بالها به رنگ سياه است. روي هر يك از بالهاي جلويي دو خال يا لكه سياه رنگ نسبتاً گرد قرار دارد در امتداد آنها روي لبه هر يك از بالهاي عقبي نيز يكي از همين لكه ها وجود دارد. حشره نر داراي چنين لكه هايي نمي باشد.

تخم اين پروانه مانند ميوه كاج مخروطي شكل ، بلند ، باريك و زرد رنگ است. لارو حشره در حالت كامل 40 – 30 ميليمتر طول دارد رنگ آن سبز متمايل به خاكستري است. سه نوار طولي زرد رنگ در امتداد بدن يكي در وسط و دو تا در قسمت جانبي قرار دارد. بدن لارو داراي نقاط سياه رنگ است. و تمام سطح بدن لارو از موهاي نرمي پوشيده شده است. شفيره بدون پيله است.

طرز خسارت : لارو اين پروانه بر اثر حمله به برگها ممكن است گياه را به كلي بي برگ نمايد و بدينوسيله رشد گياه را به تعويق انداخته و آنرا ضعيف كند. اگر حمله آفت هنگامي كه بوته ها تا حدودي كامل شده اند صورت گيرد فقط قسمتهايي از برگ خسارت مي بيند كه در اين صورت نيز محصول ارزش بازار پسندي خود را از دست مي دهد.

زيست شناسي : سفيده بزرگ كلم زمستان را به صورت شفيره مي گذراند و اوايل بهار پروانه ها ظاهر مي گردند و در ساعات آفتابي پرواز كرده و روزهاي باراني و ابري خود را در زير برگها مخفي مي كنند. در درجه حرارت بالاي 140 درجه پروانه هاي نر و ماده جفت گيري كرده و حشره ماده تخم هاي خود را به صورت دسته اي و در هر دسته 100 – 50 عدد پهلوي يكديگر روي برگ قرار مي دهد. پروانه ماده به زودي پس از تخم ريزي ميميرد. لارو پس از 10 – 7 روز بيرون آمده و شروع به تنيدن مي كنند ، بر اثر تغذيه مفرط فقط رگبرگهاي لخت برگ باقي مي مانند. موقعي كه لارو كامل گرديد و براي شفيره شدن آماده شد خود را به اشياء مجاور اعم از چوب و غيره محكم كرده و بوسيله چند تار ابريشم با اشياء مزبور وصل مي گردد و سپس تبديل به شفيره مي شود. مناسبترين درجه حرارت براي زندگي اين حشره 22 – 15 درجه سانتيگراد و رطوبت نسبي كمتر از 60% است. اين حشره در بالاتر و پايين تر از اين درجه قادر به تخمگذاري و ادامه رشد نمي باشد. اين حشره در سال 4 – 2 نسل دارد.

روشهای مبارزه :  

الف) زراعي : تناوب زراعي ، جمع آوري برگهاي آلوده به تخم و از بين بردن آنها و همچنين از بين بردن علفهاي هرز خانواده چليپائيان

ب) مبارزه بيولوژيك : يكي از مهمترين پارازيتهاي لارو سفيده كلم زنبور آپانتلس مي باشد كه تا 80% لاروها را از بين مي برد.

ج) مبارزه شيميايي : همزمان با خارج شدن لاروها از تخم مي توان از سم مالايتون 2/1 ميلي ليتر يا لاروين DF80 به ميزان يك كيلوگرم در هكتار استفاده كرد.

                                                سفيده كوچك كلم          pieris   rape 

                                                                                ( pieridae, lep )

اين آفت پس از كلم بيشتر روي تربچه خسارت مي زند و ترب ، شلغم ، كلزا و بعضي ديگر از گياهان خانواده چليپائيان نيز ممكن است مورد حمله اين آفت قرار بگيرند.

شكل شناسي : پروانه سفيده كوچك كلم شباهت زيادي به سفيده بزرگ دارد. طول حشره كامل 15 – 10 ميليمتر و عرض آن با بالهاي باز 50 ميليمتر و به طور كلي كوچكتر از سفيده بزرگ است. لكه هاي گوشه بال نيز كوچكترند. روي بالهاي جلويي حشره ماده دو خال و در حشرات نر يك خال سياه رنگ ديده مي شود.

طرز خسارت : شبيه سفيده بزرگ است.

زيست شناسي : شبيه سفيده بزرگ است با اين تفاوت كه حشره ماده تخم هاي خود را به طور انفرادي مي گذارد. تعداد نسل اين آفت در شرايط كرج 5 نسل در سال تعيين شده است اما در مناطق گرمسير كمتر از 5 نسل دارد.

روشهای مبارزه :

الف) مبارزه بيولوژيك : سفيده كوچك داراي پارازيت هاي متعدد مي باشد زنبور تريكوگراما 77% تخم ها و زنبور آپانتلس 90% لاروها را از بين مي برد.

ب) مبارزه ميكروبي : اخيراً از مبارزه ميكروبي عليه اين آفت استفاده مي شود بدين منظور از نوعي ويروس كه باعث ايجاد بيماي در لاروها مي شود استفاده مي كنند. باكتري هايي از جنس باسيلوس نيز وجود دارند كه لاروهاي سفيده كوچك را بيمار مي نمايند.

ج) مبارزه شيميايي : در صورت نياز بايد از سمومي استفاده كرد تا اثرات سوء كمتري روي دشمنان طبيعي بگذارد.

ديازينون 2 ليتر در هكتار – دورسبان 2 – 3 ليتر در هكتار – مالايتون 2 ليتر در هكتار – اكامت 5/1 – 1 ليتر در هكتار – آمبوش 750 سي سي در هكتار – دسيس 5/0 ليتر در هكتار .